Midden-Delfland: Zien en Beleven: Vlinders en evaluatie

18 november 2010. Het onderwerp van de zesde (en laatste) lezing uit de reeks "Midden-Delfland: Zien en Beleven" bleef nog lang een verrassing. In ieder geval zou er een evaluatie komen van de afgelopen vijf lezingen met excursie. Tijdens de ledenvergadering van Vockestaert, eerder dit jaar, hield Leo Poot van de KNNV afd. Delfland een stimulerend verhaal over vlinders. De organisator van de lezingenserie, Niek Praagman, wist het meteen en boekte Leo voor deze laatste bijeenkomst.

Tijdens de evaluatie werd duidelijk dat de lezingen reeks met excursies een schot in de roos was. Mocht er volgend jaar een vervolg komen, dan zou een aantal aanwezigen vast weer inschrijven. Op de vraag welke onderwerpen er wellicht nog gemist werden, ontstond spontaan een lijst met interessante onderwerpen, die elk makkelijk een halve of hele avond zouden kunnen vullen. Maar hierover wellicht later meer.

Vlinders in Midden-Delfland

Midden-Delfland: Zien en Beleven: Boerderijen en Boerenerven

30 oktober 2010. De vijfde lezing uit de reeks "Midden-Delfland: Zien en Beleven" ging op 21 oktober over 'Boerderijen en Boerenerven'. Voor de pauze vertelde Frits van Ooststroom over de boerderijontwikkeling in Delfland en het gelijknamige boerderijtype. Ook vertelde hij met veel mooie foto's over alle zaken die in en om de boerderij voorkomen, zoals de verschillende types gebinten, waarmee de stallen in de loop der tijd werden gebouwd, de hooiberg en hooitas, melkhuisjes, boomgaard en (moes)tuin, en niet te vergeten de zomerhuizen. Na de pauze stond één boerderij centraal: de Hofwoning in het kerkdorp 't Woudt. Deze wordt op dit moment grondig gerestaureerd door de nieuwe eigenaren. Deze restauratie, nu ruim een jaar bezig, moet ervoor zorgen dat dit grote complex weer jaren kan pronken aan het begin van het dorpje.

Ook werd even stilgestaan bij de kosterswoning, waar in het achterhuis tot 1874 een lagere school was. Uit de hele omtrek kwamen kinderen hier les nemen. 't Woudt kent al eeuwenlang drie boerderijen (zie kadasterkaart 1811-1832). Naast de Hofwoning zijn er in de onmiddellijke nabijheid de Lindenhoeve en de boerderij daar schuin tegenover (naast de uitspanning de Hooiberg). Vroeger werd er uitstekende boter gemaakt in 't Woudt, die tot buiten de landsgrenzen werd geëxporteerd. Geen van deze drie boerderijen is nog in bedrijf. Wel zijn er rondom 't Woudt enkele moderne boerderijen aanwezig.

Detail kadasterkaart 1811-1832

Muurtegel op de kosterswoning

Lindenhoeve: 'Appeltje en peertje' scharnier

De Hofwoning met een nieuwe rieten kap

Restauratie van de Hofwoning

De Hofwoning bevat bouwsporen uit de zestiende eeuw. In de opvolgende eeuwen is er enorm veel aan de boerderij aangebouwd en verbouwd. Bij de rondgang om het boerderijcomplex werd duidelijk hoeveel verschillende steensoorten en maten zijn gebruikt bij de verschillende aanpassingen. Tijdens de lezing leidde Frits de toehoorders met behulp van foto's uit een vroeger stadium van de restauratie door de verschillende woon- en werkruimtes. Tijdens de excursie kon iedereen de huidige stand van zaken goed bekijken en al een goed idee vormen van het eindresultaat. Op veel plaatsen zijn nog oude details aanwezig, zoals een enorme schouw, boenhoek met waterpet, tegeltableaus, dakconstructies uit diverse perioden, en zelfs een eeuwenoud ankerbalkgebint op de dorsvloer, dat nu wordt gesteund door een deel van een oude molenwiek (aannemer Verbij Hoogmade BV) is een gerenommeerd aannemer van molenrestauraties. De volgende foto's geven een indruk van dit flinke restauratieproject. Zie ook website: De Hofwoning.

Metselwerk achter de melkkelder; het melkhuisje (rechts) komt weer terug

Boenhoek, met waterfornuis en pet, blijft in authentieke toestand

Grote schoorsteen met zwart doorgeslagen rookkast

De restauratie, inmiddels ruim een jaar bezig, vordert gestaag en zal naar verwachting in de eerste helft van 2011 gereed zijn. Een aantal ruimtes zullen in de authentieke sfeer worden gehandhaafd; andere ruimtes zullen naar moderne maatstaven worden ingericht.

Midden-Delfland: Zien en Beleven: De waterhuishouding

25 september 2010. De vierde lezing uit de reeks "Midden-Delfland: Zien en Beleven" ging over de waterhuishouding van Midden-Delfland, de polders, de boezemwateren en het hoogheemraadschap van Delfland. Bert Klapwijk, archivaris van het hoogheemraadschap van Delfland, vertelde zijn verhaal op 16 september. Vandaag ging de excursie naar Maassluis. Daar werd het monumentale gemeenlandshuis Hoogstraat 11 bezichtigd. Buiten werden de sluizen in de Noordvliet en Zuidvliet besproken en bekeken. De serie lezingen en bijbehorende excursies wordt georganiseerd door agrarische natuurvereniging Vockestaert.

Tijdens zijn lezing begon Bert Klapwijk met wat statistische gegevens. Zo is Delfland een van de kleinere waterschappen van Nederland met een verzorgingsgebied van 41.000 hectare; daarentegen moet het ervoor zorgen dat 1,4 miljoen inwoners droge voeten houden; ook zijn in Delfland zo'n 40.000 bedrijven actief. Het hoogheemraadschap bestaat ruim 700 jaar en beheert een boezemwatersysteem dat vele eeuwen nauwelijks veranderd is. Met behulp van veel oude kaarten, afbeeldingen en geschriften werd de geschiedenis van de waterhuishouding verteld.

Schematische waterhuishouding van Delfland

De hoofdtaken van het hoogheemraadschap van Delfland zijn: de waterbeheersing (waterpeil, gemalen), de waterkeringen (dijken en kaden), de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater en zuivering van afvalwater. In de beginperiode waren de polders zelfstandig met elk een eigen bestuur en een installatie om de polder droog te malen. Eerst werd met windmolens gemalen, later vaak met stoommachines en dieselmotoren en nu overal met elektrisch aandrijving. Polders behoorden elk tot een ambacht; er waren zeven oost- en zeven westambachten. De 13 hoofdambachten hadden elk een uitwateringsluis. Zo stonden ooit er vijf sluizen aan het eind van de speciaal gegraven Poldervaart van de oostambachten Vrijeban, Hof van Delft, Berkel, Kethel en Pijnacker. De westambachten loosden hun water bij Maassluis (Monster, Wateringen, Naaldwijk, Voorburg en Maasland) en bij Vlaardingen (Rijswijk, Vlaardingen en Schipluiden). 

Wapenbord van de hoofdambachten met een eigen afwateringsluis

Door bodemdaling en zeespiegelstijging werd het steeds moeilijker om water uit de boezem van Delfland op natuurlijke wijze te lozen. De taak van de Vijfsluizen werd overgenomen door het boezemstoomgemaal Van der Goes (1863). Op deze plaats ligt nu de Beneluxtunnel. Ook werden er boezemgemalen gebouwd in Maassluis: de Zaayer aan de Boonervliet en het gemaal Westland aan het Oranjekanaal. De uitwateringsluizen vervielen hierbij en de meeste werden verwijderd. De Maassluise sluizen in de Noord- en Zuidvliet zijn nog aanwezig en te bekijken.

Boezemstoomgemaal Van der Goes bij Vijfsluizen

Het hoogheemraadschap van Delfland heeft als taak het boezempijl in de gaten houden en kon bij hoog water in de boezem de polderbesturen bevelen te stoppen met malen (maalstop). Via de seinmasten werd deze opdracht naar alle molens en gemalen doorgegeven. De polderbesturen werden in 1977 opgeheven en alle taken worden nu door het hoogheemraadschap van Delfland uitgevoerd. De aansturing van de nieuwe en vernieuwde poldergemalen gebeurt nu bijna overal op afstand. 

Detail van de kaart van Delfland met de belangrijke boezemwateren

De Excursie naar Maassluis

Bert Klapwijk vertelt alle wetenswaardigheden van de vergaderzaal

De excursie bij deze lezing bracht ons naar het monumentale pand uit 1626, het gemeenlandshuis van het hoogheemraadschap van Delfland aan de Hoogstraat 11 in Maassluis. Het niet meer in gebruik zijnde pand zal wellicht in de toekomst een nieuwe bestemming krijgen. De hal en vergaderkamer ademen nog de sfeer uit vervlogen tijden. De hal heeft een prachtige spiltrap; er bevindt zich een imposante geldkist. De vergaderkamer kan zo gebruikt worden met zijn vergadertafel, fraaie wandbekleding, enorme schouw, porseleinkast en glas-in-lood ramen met wapens van hoogheemraden. Zelfs het toilet is in stijl met pot en stortbak van antiek Amstel aardewerk. Ook de andere ruimtes beneden, het woongedeelte, en de zolder met zijn typische erkertjes werden bezocht. 

De vergaderkamer met schouw en schilderij

De vergaderkamer met bijzondere wandbekleding

Tot slot werden de sluizen bekeken. De sluis in de Noordvliet, de Monstersesluis, is een schutsluis die tot middenin 20^ste eeuw nog werd gebruikt. De sluis in de Zuidvliet is alleen een uitwateringsluis. De wapenborden bij de sluizen en andere objecten vertellen nog steeds de rijke geschiedenis van de waterhuishouding van Delfland.

De Monsterse sluis met uitzicht op het kerkeiland, waar vroeger een schans was

Links de sluisdeur van de Monsterse sluis; rechts de wapenschilden

Wapenschilden bij de Zuidvlietsluis

Vaste ligplaats van stoomsleper de Furie, voor het Sleepvaartmuseum; nabij het gemeenlandshuis met het torentje

Meer informatie over het hoogheemraadschap van Delfland op website www.hhdelfland.nl. 

Midden-Delfland: Zien en Beleven - De Flora

29 mei 2010. De derde lezing uit de reeks: "Midden-Delfland: Zien en Beleven" ging over het verleden, heden en toekomst van bos- en graslandpercelen in Midden-Delfland. Cor Nonhof, van de KNNV afdeling Delfland, bracht de deelnemers eerst naar het Abtswoudsebos om daar de ontwikkeling van een nieuw aangelegd bos te bekijken. Daarna kreeg de Polder van Noord-Kethel alle aandacht, waar percelen weilanden volgens het masterplan van de reconstructiecommissie omgetoverd moeten gaan worden in bloemrijk grasland.

De derde excursie over de flora ging per fiets. Vanaf het eind van de Tanthofdreef in Delft was het een klein stukje fietsen naar de eerste halte in het Abtswoudse Bos. Even voorbij de onderdoorgang van het spoor, nabij de Mantjeskade, is een nog steeds doodlopend fietspad, waarlangs een bos-in-wording wordt bekeken en besproken. Cor houdt ervan de deelnemers in een discussie te betrekken en vraagt naar de meningen over dit stukje nieuwe natuur: de gemaakte coulissen zijn wel fraai; maar het aantal boomsoorten lijkt wel wat beperkt. Zelf is Cor niet zo positief over deze 'koekblik' manier van aanplanten. Het was de bedoeling dat dit bos zichzelf verder ontwikkelde door middel van uitzaaiingen, maar dit is hier niet gebeurd. Er wordt hier ook niet gemaaid, en wellicht is dat een reden waarom de bossen niet aan elkaar groeiden. Naar zijn mening zal er nagedacht moeten worden over het toekomstige beheer.

Het Abtswoudse Bos in wording

Cor Nonhof beloofde de deelnemers dat ze na de excursie anders zouden gaan aankijken tegen de flora in Midden-Delfland. Tijdens de reconstructie van Midden-Delfland is bedacht dat een deel van de Polder van Noord-Kethel een nieuw beheer zou krijgen. Een aantal weilanden zou moeten worden 'omgetoverd' van intensief gebruikt weiland voor de veehouderij tot bloemrijk grasland met een hoge biodiversiteit. De KNNV afd. Delfland en Vockestaert hebben een aantal gebieden in beheer in opdracht van de GZH (Groenservice Zuid Holland). Vanaf de Schieweg, langs het kanaal de Schie, kan de conditie van zo'n weiland goed worden bekeken. Er groeit al heel wat Akkerzuring en er zijn vlekken met andere planten, maar er is nog veel werk nodig. Cor legt uit dat er verschillende fases nodig zijn voordat het gewenste resultaat wordt bereikt. Twee keer per jaar maaien en het maaisel afvoeren zijn nodig om vooral de hoeveelheid stikstof te doen verminderen om de grond schraler te maken. In zo'n vijf jaar kan het weiland zodanig voldoende verschraald zijn dat de gewenste soortenrijkdom kan ontstaan. 

Uitzicht over de Polder van Noord-Kethel

Een klein stukje verder, nabij het gemaal van de Polder van Noord-Kethel krijgen de deelnemers de opdracht zoveel mogelijk plantensoorten te verzamelen om te zien hoe divers dit gebiedje inmiddels is geworden. Ofschoon toch enkele tientallen soorten worden aangetroffen, is het gebied nog lang niet in de verlangde conditie. Zo is een aantal grassoorten, zoals de Gestreepte witbol, nog veel te dominant aanwezig.

Onderzoek naar de soortenrijkdom in de Polder van Noord-Kethel

Een stukje verder in de Polder van Noord-Kethel (tussen spoorbaan en Harreweg) heeft men een andere, duurdere aanpak genomen bij de herinrichting: hier is de toplaag volledig verwijderd, waardoor veel natte gebieden ontstaan en de natuur helemaal opnieuw kan beginnen. Het gebied begint er al best aardig uit te zien met zijn Lisdoddes en andere planten, maar het duurt nog wel even voordat er conclusies kunnen worden getrokken over deze nieuwe biotoop. 

Nieuwe natuur tussen spoorbaan en de Harreweg (op de achtergrond).

Met deze nieuw vergaarde informatie en beelden van nieuwe natuur op het netvlies werd de excursie afgesloten. Ongetwijfeld met een andere blik op de flora in Midden-Delfland ging iedereen 'zijnsweegs'.

Midden-Delfland: Zien en Beleven - Vogels en zoogdieren

24 april 2010. De tweede lezing uit de reeks: "Midden-Delfland: Zien en Beleven" ging over de vogels en zoogdieren in het Midden-Delfland gebied. Michel Kuijpers van Vockestaert begon zijn verhaal op 15 april met de kleine zoogdieren uit het gebied, zoals de marterachtigen (nerts, hermelijn, wezel en bunzing), de verschillende soorten muizen en de hazen. Uiteraard kwam ook de vos en zijn vervelend gevonden gewoonten even voorbij. Michel's liefde gaat toch vooral naar de vogels; de weidevogels (grutto, tureluur, scholekster), en meer nog, de uilen. Uilen broeden allemaal in daarvoor speciaal opgehangen nestkasten, die elk jaar worden gecontroleerd. De steenuil komt regelmatig voor, maar de topper, de kerkuil, broedt slechts in kleine aantallen in Midden-Delfland. 

De excursie vond plaats op 24 april met als startpunt de boerderij van Kees van 't Hoog in de Klaas Engelbrechtspolder. Deze prachtige zaterdag, een echte lentedag, beloofde veel. Michel Kuijpers en John Kleiweg kennen de polder op hun duimpje. Ze zorgen er al jaren voor dat nesten van weidevogels worden opgespoord en op een of andere wijze worden gemarkeerd. Als er dan gemaaid moet worden kan met deze nesten rekening worden gehouden. Michel en John namen elk een groep mee de polder in om vooral veel vogels te vinden (spotten) en bekijken. 

En dat ging lang niet slecht! Niet alle vogels waren even goed te zien; sommige bleven ver weg of hoog in de lucht. Anderen waren van heel dichtbij te bewonderen. Vooral veel grutto's, kieviten en tureluurs vlogen op en lieten hun kenmerkende geluiden horen. Een bonus was natuurlijk een drietal gruttojongen, die nog maar heel kort uit hun ei waren gekropen. Verder werd er ook een nest met eieren van de scholekster en de meerkoet aangetroffen. De tapuit, die vooral van wat kale grond houdt, liet zich makkelijk bekijken. Een graspieper bleef nog lang zitten voor hij opvloog. Ook roofvogels als torenvalk, buizerd en kiekendief kwamen voorbij. Het gezang van enkele veldleeuweriken klonk boven de polder. Tot slot was het een genot de boerenzwaluw te observeren in de stal van de boerderij. Op slechts een paar meter bleef een paartje gewillig in de camera kijken. De oogst van de dag bleef uiteindelijk op 18 verschillende vogelsoorten steken!  Een prachtige score, toch!

Tapuit

Boerenzwaluwen

Gruttojongen

grauwe kiekendief

Veldleeuwerik

Midden-Delfland: Zien en Beleven - De Cultuurhistorie

27 maart 2010. Na de eerste lezing uit de reeks: "Midden-Delfland: Zien en Beleven" van Jacques Moerman over de cultuurhistorie, ontstaan, bewoning, middelen van bestaan van Midden-Delfland konden de deelnemers zelf ervaren hoe het is op een boerderij. De excursie vond plaats op de boerderij Woudhoeve in de Klaas Engelbrechts polder die werkelijk bol staat van de cultuurhistorie. 

Tijdens de lezing van Jacques Moerman (18 maart 2010) leerden de deelnemers over het ontstaan van het landschap van Midden-Delfland en het belang van onder andere het water Gantel, een met de Maas in verbinding staande getijdekreek die zich wijd vertakte in Midden-Delfland. Het resultaat is nog steeds te zien in het landschap als verhoogde kreekruggen naast ingeklonken veengebieden. Vervolgens kwam de ontginning van het moerasgebied aan de orde, hetgeen leidde tot de (water)wegen en de talrijke sloten in het landschap. Men leerde dat de kreekruggen uitstekende plekken zijn om een boerderij te bouwen. Op veel van deze eeuwenlang bewoonde plaatsen staan nu nog steeds boerderijen.

De excursie behorende bij de lezing vond plaats op boerderij Woudhoeve van de familie Van Paassen in de Klaas Engelbrechtspolder. Jacques Moerman nam de aanwezigen eerst mee met een kort verhaal over het ontstaan van deze boerderij, en zijn eigenaren en bewoners. Op deze locatie wordt al eeuwen lang geboerd. Daarna vertelde Nico van Paassen enthousiast over het biologisch boerenbedrijf en de bedrijfsvoering. 

En nu tijd voor actie

Achter de Woudhoeve in de polder ligt een aantal terpjes en ook een oude dijk (het verlengde van de Oostbuurtseweg). Gewapend met een grondboor en gutsboor werd onder leiding van Loek Faasse een grondonderzoek gedaan om eens te kijken naar de structuur van de grond op twee locaties, de ene met klei op veen, de ander met vooral veel klei, waar met de guts geen doorkomen aan was. Als fysisch geograaf liet hij zien hoe zo'n onderzoek een beeld geeft van de verschillende grondlagen, zoals vette klei, meer zanderige klei en veen. Duidelijk te zien waren de verschillende eigenschappen en verkleuringen van het met de boor meegekomen materiaal, dat hij om overzicht te houden in een cirkel rond het boorgat deponeerde.

Na afloop nam boer Nico de gelegenheid aan om in zijn stallen trots over zijn koeien en kalveren te vertellen. Omdat er nog onvoldoende gras staat in de polder, moeten zijn dieren het nog een paar weken op stal uithouden. Hiermee eindigde deze leerzame excursiedag.

Midden-Delfland: Zien en Beleven

December 2009. Agrarische Natuurvereniging Vockestaert organiseert in 2010 een serie van zes lezingen en vijf excursies die helpen het Midden-Delflandgebied beter te leren kennen en met andere ogen te leren 'lezen'.

Vraagt u zich bijvoorbeeld af waarom alle slootjes recht zijn, maar er ééntje kronkelt? Of hoe het komt dat de boten hoger varen dan u fietst? Wilt u meer oog krijgen voor bijzondere vogelsoorten, en meer te weten komen over oude boerderijen? Wilt u weten waarom er verhogingen zijn in het vlakke polderlandschap? Voor u is deze lezingenserie bedoeld. De lezingen worden gegeven op donderdag van 20.00 tot 22.00 uur; de bijbehorende excursies vinden 10 dagen later plaats op zaterdag steeds van 11.00 tot 13.00 uur.

Programma

• 18 maart Cultuurhistorie, ontstaan, bewoning, middelen van bestaan van Midden-Delfland door Jacques Moerman (Midden-Delfland is Mensenwerk).
• 15 april Vogels en zoogdieren van Midden-Delfland door Michel Kuijpers (Agrarische Natuurvereniging Vockestaert).
• 20 mei Verleden, heden en toekomst van bos- en graslandpercelen in Midden-Delfland door Cor Nonhof (KNNV).
• 16 september Geschiedenis van de waterhuishouding in Midden-Delfland door Bert Klapwijk (Hoogheemraadschap van Delfland).
• 21 oktober Speciale gebouwen en boerderijen in Midden-Delfland door Frits van Ooststroom (Midden-Delfland is Mensenwerk).
• 18 november Over plannen en toekomst van Midden-Delfland: er wordt bij de actualiteit van dat moment aangesloten: (nader in te vullen).

Deelname aan de serie lezingen en excursies kost € 50,-. Er zijn 25 plaatsen, wie eerst komt, het eerst maalt! Inschrijven kan via e-mail: info@vockestaert.nl of 015-2563328. Na betaling van de inschrijfkosten is men verzekerd van een plek. De deelnemers ontvangen tijdig nadere informatie over het programma, de locatie waar de lezing plaatsvindt en de plek waar de excursie start.

Bel voor meer informatie: Niek Praagman: 015-2563328

Voddijkpad door de Klaas Engelbrechtspolder

Bron: Persbericht Vockestaert, december 2009